Güneybatı Anadolu' da yetişen ve yumruları salep yapımında kullanılan otsu bir bitki...

Patpatanak (Barlia robertiana orkidesi), Patpatan, Ayı kulağı, Keşkeş çiçeği, Deşdiye salebi, Şaknalı salep, Tavşantopuğu,  (Andırın - Kahraman Maraş yöresinde Damartartık, Dildamak, Diliçıkık, Diliçıkırık, Tespih salebi, Yayla salebi), Çam salebi, Elçik (Armutlu-Bursa), ( Doğu Anadolu bölgesinde Yoğurtçuk, Peynircik, Peynir çiçeği), Kazankarası, Kedigözü, Kedi tırnağı, Pisipisi, Tülekdokuyan, Çayırotu, Çamçiçeği,

 

Salep (Sahlep), Orkideler ailesine ait Orchis, Ophyris, Serapias, Platanthera, Dactylorhiza vs. cinslerine ait türlerin yumrularına verilen ad. Salepgiller familyasından; tel köklü otsu bir bitkidir. Bu bitkilerin toprak altında iki yumrusu bulunur. Bitki çiçekte iken yeni yumru toplanır; daha büyük sert, buruşuk kirli beyaz renkte olan eski yumru bırakılır. Bunlardan biri ana yumru  ve o senenin gövdesini verir. Diğeriyse gençtir, hemşire veya kardeş yumrudur ve gelecek yılın yumrusunu verir. Salep elde edilen türlerin hepsi yumruludur. Gövdesi, dik ve silindirimsidir. Çiçekleri salkım veya başak şeklindedir. Salep daha çok kireçli toprakları sever. Ormanlık bölgelerde yetişen saleplerin yumrusu iri olur. Çayırlarda yetişen saleplerin yumrusu ise daha zayıftır. Anadolu’da salep genellikle Orchis ve Ophyrus türlerinden elde edilir. Salep yumruları müsilaj, glikoz ve uçucu bir yağ taşır.

Bitki çiçekteyken, toprak altındaki yumruları toplanır. Yalnız yan yumru alınır, gövdeyi taşıyan ana yumru genellikle alınmaz. Fakat her ikisi de kulanılabilir. Yumrular kremsi, yumurta şeklinde veya çatalsıdır. Toplanan yumrular suyla yıkanarak temizlenir, ipe dizilir ve su veya sütle kaynatılır, sonra açık havada kurutulur. Kurutulan yumrular dövülerek toz edilir. Elde edilen bu toz kullanılacak hale gelmiş olan salebi verir. Su ve sütle birlikte kullanıldığında şiştiği için yaygın bir şekilde dondurma hammaddesi olarak kullanılır.

Yurdumuzda bir çok çeşidi vadır. Çoğunlukla Batı, Güneybatı, Güney ve Kuzey Anadolu olmakla beraber Anadolu’nun birçok yerinde yetişir.

Göğsü yumuşatır. Öksürük ve bronşitte faydalıdır. Kabızlığı giderir. Basur memelerinde faydalıdır. Zihni çalışma gücünü arttırır. Kalbi kuvvetlendirir. Aybaşı kanamalarının düzenli olmasını sağlar. Bağırsak solucanlarının düşürülmesine yardımcı olur. Vücudun ısınmasını sağlar. Afrodizyak etkisi olup, cinsel gücü artırır.