XV.yüzyıl Osmanlı nakkaşı ve ressamı...

Mehmet Siyah Kalem,

İnsanlar ve Cinlerin Ustası Sanatçı.

Yaşamına ve kimliğine ilişkin hiçbir şey bilinmeyen bir Osmanlı nakkaşıdır. Tam adı Muhammed (Mehmed) Siyah Kalem' dir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi' nin Hazine Bölümü' nde bulunan iki albümde 64 resmi vardır . Bir tanesinde Fatih Sultan Mehmed' in resmi bulunduğu için, bu yapıtlar Fatih Albümleri adıyla anılırlar. Tarih kaynaklarından hiçbiri ondan sözetmiyor. Gerçek adı bile belli değil. Kimi resimlerin üstüne "Kâr-ı Üstad Muhammed Siyah Kalem" (Üstad Mehmet Siyah Kalem'in işi) yazılmış. Doğu' da sanatçının kendisini "üstad" diye tanımlaması olağan değildir. Ayrıca bu adın, sanatçının kendi eliyle, resimlerin belli bir köşesine attığı bir imzadan çok, gelişi güzel şuraya buraya, hatta kimi zaman resimlerine ters düşecek biçimde çiziştirilmiş olması, bu yazının, resimlerin kaydı yapılırken sonradan eklenmiş olduğu düşündürüyor.

Bazı tarihçiler diğer adı Bahşi Uygur olan Herat’ lı Muhammet Nakkaş olduğunu ileri sürmüştür. Timurlu kaynaklarında ise Bahşi Uygur’ un Uygurlu Ali Şir Nevai’ nin kütüphanecisi olduğu belirtilmiştir. Bedi el Zaman Mirza’ nın hizmetine girdikten sonra Irak’ a ve Hicaz’ a gittiği ve 1507’ de Herat’ ta öldüğü de rivayet edilmiştir. Dost Muhammed, Kadı Ahmet, Gelibolulu Mustafa Ali gibi Osmanlı tarihçileri bu sanatçıdan bahsetmezler. 

20.yüzyılda yapılan araştırmalarda efsanevi üstat ile ilgili ortaya somut bir şeyler konamamıştır.  Siyah Kalem İranlı yazarlar tarafından kalın kenarlı, siyah beyaz çizgi resimler için kullanılan bir isimdir. Mehmet Siyah Kalem imzalı 64 resmin büyük bir kısmı el yazma için hazırlanmamıştır. Rulolardan kesilerek yapıştırılmış parçalardır. Rulo halindeki bu tür resimler, Orta Asya göçebe topluluklarında anlatılan epik, dramatik ve dinsel metinlerin gözde canlandırılmasında yardımcı oluyorlardı. Hikaye, hikaye anlatıcısı ve tamamlayıcı olarak gösterilen resimler bir bütünlük içindedir. Çin estampları, Avrupa tarzında gravürler, eskizler ve kopyaları olan 299 resim ve yazı parçaları 199 yaprağın iki tarafına özensizce yerleştirilmiştir.  Fatih Albüm resimlerinin 16 yüzyıl başlarında Yavuz Sultan Selim’ in İran seferlerinden elde ettiği savaş ganimetlerinden olduğu kabul edilmektedir.