"Atabetü'l-Hakayık " adlı yapıtıyla ünlü XII. yüzyıl Türk şairi...

 Edip Ahmet Yükneki, 
Atabetü'l-Hakayık

Yapıt 12.yüzyılın başlarında Edip Ahmet Yükneki tarafın­dan yazılmıştır. Yapıtın adı “gerçeklerin eşiği” an­lamına gelir. Aruz ölçüsü kullanılmış, mesnevi düzenine göre yazılmıştır. Ayet ve hadislerden yola çıkarak İslam ahlakını öğretmeye çalışan didaktik bir yapıttır. Dindarlığın erdemleri, temel mutluluk yolunun bilim olduğu, ahlakın yararları, yapıtın başlıca konularıdır. Giriş (Allah’ın Peygamberin övüldüğü bölüm) kaside biçiminde uyaklanmıştır. Asıl bölümse mani biçiminde uyaklıdır. Konusu din ve ahlaktır. Didaktik (öğretici) bir eserdir. Gazel ve kaside denilebilecek tarzda şiirler vardır.  Eser 40 beyit ve 102 dörtlükten oluşmaktadır. Telmih (hatırlatma) sanatı kullanılmıştır. Arapça ve Farsça kelimeler vardır.

Halaylarda karşılıklı söylenen manilere verilen ad...

Berete,

Denizli yöresinde kına gecesinde gelin için okunan manilere verilen ad...

Okşama, 

Yörüklerde evlilik insan yaşamında önemli kararlardan biri olduğu ve pek çok insanın yaşamını etkileyeceği için üzerinde titizlikle durulan konuların başında gelir. Gelin adayının belirlenmesi, aranan özellikler, Yörüklerde yapılan evlilikler, dikkat edilen noktalar, belirlenen gelin adaylarını sınamak için yapılan sınavlar, evlilik yaşları, kız isteme, başlık (ağırlık), nişan ve düğün öncesi hazırlıklar (Pazar harcı, urba kesme, oku dağıtma, ekmek ve yemeklerin hazırlanışı), düğün günleri ve aşamaları sırasıyla (bayrak dikme, odun kesme, kınalık, yapılan eğlenceler, oynanan oyunlar vs.) aktarılmıştır. Düğünün en önemli kısımlarından birini oluşturan kına gecesi, kına gecesinde yapılan gelin okşaması ve söylenen yakımlardan da (türkü, mani) örnekler verilmiştir. Gelin alma kısmında gelin ve damat kıyafetleri, güvey okşama, gelini almaya gelen ahali, kız sağdıçlar, çehiz, gelin başı (tavuk ve kuş tüyünden yapılan başlıklar), sandığa oturma, keleş parası, gelinin evinden alınışı yer almaktadır. 

Günümüzde atla yapılan düğünlere rastlanmasa da biz elimizden geldiğince eski gelenekleri de vermeye çalıştık. Gelin ata bindirilip giderken müjdelik verilmesi, atın gelinin durumunu bildirdiğine dair inanış vs. gibi bilgiler de verilmektedir.  Gelinin Yeni Evine Gelişi ve Düğün Sonunda Yapılan Uygulamalar bölümüne geldiğimizde ise indirmelik, damat evine girişte yapılan uygulamalar (ip kesme, çömlek kırma, kapıya yağ çalma vs.), damadın saklanması, gelin okşaması ve söylenen maniler, dini nikah, gerdek gecesi ( sepet- kabak sallama, tüfek sıkma), söyletmelik, bürümcek, kayınpeder evinde yaşam ve yastık altı gibi konu başlıklarının yer aldığını görüyoruz. Aile içi ilişkiler ve akrabalık adları da tezin evlilik bölümünde yer alan son başlıklar oluyor. Evlilikten sonra diğer bir geçiş dönemi olan ölüm konusu işlenmektedir. 

Ayakbağı, engel...

İkal,
Köstek,

Bızbız’da denilen ve davula sol elle vurulan ince değnek

Zibzibi

Doğu Anadolu' da çift sürülürken söylenen şarkı, türkü, mani ...

Horavel,

'Hodah' ların 'kotan' sürerken koro hâlinde söyledikleri türkülere verilen ad. Bir çeşit mahnı(mani) tipi olup yöremizin özelliği horavel söylenmesi için vazgeçilmez bir tutkudur. Hodağların seslerini uzaklara duyurmak için öküz bonduruğundan koro halinde söyledikleri mahnılardır. Bazı yöremizde manilere (mahnı) denir. Maniler insanlar arasında sevgi ve hoşgörü bağlarını kuvvetlendirir nitelikte dizelerdir. Yani bunun yazarı belli olmayan bir tür folklor gibidir. 

Kars köylerinde Temmuz ayının karşılığı “kotan ayı”dır. Rus köylülerinin yöreye getirdiği kotan, toprağın derinliğine işlenmesi ve o döneme göre toprak sürmede kolaylık sağlayışı ile kısa zamanda benimsenip, yaygınlaşmıştır. Bir kotan koşumu 8-10 çift öküz, ve bir o kadar insan gerektirir. Bu durumda birkaç kişi bir araya gelir, öküzüyle, adamıyla “modgam ollur” yani kotan ortaklığı kurar. “Gündönümü” (22 Haziran) ile başlayan Modgamlık “ot biçimine” (Ağustosa ) dek sürer.Şafakla koşulan kotan, günbatımında çözülür. Kimin tarlası sürülmüş ise, kotanda çalışanların yemeğini o verir. “Kuşluk yemeği” gün doğunca tarlaya getirilir. Sabahlan genellikle yağlılardan oluşan ağır yemekler verilir. Yarma ve un lapasına yağ ile süt katılarak yapılan “haşıl” değişmez yemeklerdendir. Bişi, yağlı yufka, erişte pilavı, kuymak ve helva da kuşluk yemekleri arasındadır. Öğleye elemek ve yoğurt verilir. Çalkarama (ayran) içine ekmek doğranarak “umaç”yapılır. Akşam yemeklerinde ayran aşı, kesme aşı, boz aş, herie gibi çorba türleri bulunur. 

Kotan sürerken uyku gelmesini, uyuşukluğu önlemek, ritim sağlamak için koro halinde söylenen türkülere “horavel” denir. Öküzlerin de horavel ritmine uyduğu söylenir. Genellikle majgalın “heey hey hey” çekmesiyle horavel başlar: “sürün gidelim başa/ kotan değmesin daşa/ ho de hodakh!” bunu bir ağızda çekilen “hoooo!…hoo!–.hoo!…” sesleri izler.