Bitruci, Ebu İshak Nurüdin el-Bitruci el-işbili.Kurtuba'nın kuzeyinde bulunan Bîtrûc (Pedroche) şehrinde doğduğu için bu adla anılan ve uzunca bir süre İşbiliye'de (Sevilla) oturduğu için de İşbili nisbesiyle anılmaktadır. Ebû İshak Nûreddîn
13. yüzyılın önde gelen bilginlerindendir. Hocası İbn Tufeyl'den ve Câbir ibn Eflâh'tan etkilenen Bitrûcî Kitâbu'l-Hey'e (Astronomi Kitabı) adlı yapıtında Aristoteles fiziği ile uyuşmadığından Batlamyus'un eksantrik ve episikıl düzeneklerini eleştirmiştir; çünkü bu düzenekler Yer'i evrenin merkezinden kaldırıyor ve bu yolla Aristoteles fiziğini geçersiz kılıyordu. Bitrûcî Ödoksos tarafından geliştirilen ve Aristoteles fiziğine dayanan ortak merkezli küreler kuramına geri dönmüş ve gezegenlerin düzensiz hareketlerini açıklayabilmek için daha önceden belirlenen 8 gökküresinin dışına bir küre daha ilave etmiştir.
13. yüzyılın önde gelen bilginlerindendir. Hocası İbn Tufeyl'den ve Câbir ibn Eflâh'tan etkilenen Bitrûcî Kitâbu'l-Hey'e (Astronomi Kitabı) adlı yapıtında Aristoteles fiziği ile uyuşmadığından Batlamyus'un eksantrik ve episikıl düzeneklerini eleştirmiştir; çünkü bu düzenekler Yer'i evrenin merkezinden kaldırıyor ve bu yolla Aristoteles fiziğini geçersiz kılıyordu. Bitrûcî Ödoksos tarafından geliştirilen ve Aristoteles fiziğine dayanan ortak merkezli küreler kuramına geri dönmüş ve gezegenlerin düzensiz hareketlerini açıklayabilmek için daha önceden belirlenen 8 gökküresinin dışına bir küre daha ilave etmiştir.Bitruci, astronomi tarihinde bir devir açan eseriyle, modern astronominin temeli olan HelyoSentrik Gezegen Sistemini ilk defa kuran kişi oldu. Geçerli trigonometrik ispatlamalarda bir üstad idi.
Bütün bunları dikkate alan Yahudi fen adamı ve astronomi bilgili Levi B. Gersoon MilhamutAdanai (Ö. 1344), Wors of the Lord kitabında, onu astrono, minin kurucusu olarak vasıflandırırken; başka bir Yahudi bilgin Ye-huda bin Salmon Kohen de, Bitruci'yi, fizik prensipleri ile, fezada düşmeyen astronomik modeller inşa ettiği için övmüştür. Kopernik'in, De Revolit iönibus Arbium Coelestium adlı eseri, Bettani ve Bitruci'ye dayanmaktadır. O, bu eserinde, Bitruci ve İbn-i Şatır'ın Lâtince'ye tercüme edilmiş eserlerinden etkilenmiş ve Lâtin bilginlerinden de faydalanmıştır. Keza, Bitruci'nin güneş ve ay teorisini muhtemelen bir Lâtince tercümesinden okuyup öğrenmiştir. Onun kimsenin inkâr edemeyeceği gibi, Bitruci'nin fikirlerini çok iyi bildiğini, Venedik'te 1496 senesinde basılan Regionontanus adlı kitabında ispat etmektedir.
Kopernik, Bitruci'den dolaylı olarak etkilenmiştir. Onun istifade ettiği batılı kaynaklar, Bitruci'nin tesiri altında kalıp, astronomi konusunda onun görüşlerinden faydalanmıştır. Bu bakımdan Kopernik, Arapça bilmez, eserleri okuyup anlayamaz görüşü isabetli değildir. Bitruci'nin Lâtin, Hıristiyan ve ortaçağ bilginleri üzerinde etkisinin dolaylı yoldan Kopernik'eKopernik değil, Bitruci'yi kabul etmek mecburiyetinde olduğumuzu gösterir. etkisi aşikârdır. Bütün bunlar, modern astronominin kurucusu olarak Bitruci, hem İslâm aleminde, hem de Batı'da çok tesirli oldu. Batı ilim dünyasında, Bitruci'nin etkisi altında kalan bilginlerden bazıları şunlardır: Albertus Magnos, Roger Bacon, Robert Grasseteste, Müller, Regiomonta-nus, Michael Scot, İlliam the Engilishman, Petrus de Abene, Donte, Coper-micus, Yehuda bin Salamon Kohen, Tıbbon, Leviben, Gerson, Isaac İsraeli, Vicent Benaudis, Dus Skot.
Bitruci' nin yeni sistemi, Batlamyus'un sisteminin yerini aldı ve modern çağları hazırladı. Onun bu yeni sistemi, yalnız astronomiyi değil, ortaçağ boyunca, tabiat ilimlerini ve Batı felsefesini etkiledi. Tesirleri çok derin oldu. Öyle ki, sonraki asırlarda Batılı ilim adamlarının dikkat nazırlarını, tam manasıyla İslâm alimindeki fen, matematik ve astronomi ilimlerine teksif etmelerine yol açtı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder