Aruz ölçüsünün ana kalıplarından biri...

Tavil,

Aruz ölçüsü, nazımda uzun veya kısa, kapalı ya da açk hecelerin belli bir düzene göre sıralanarak ahengin sağlandığı ölçü olarak adlandırılmıştır.. Sözlük anlamları yön, yan, bölge, bulut, keçiyolu, deli, sarhoş deve, çadırın orta direği, karşılaştırılan, ölçü olan şey gibi çeşitlidir. Edebi kavram olarak, bu anlamlardan hangisine dayandığı tam olarak bilinmemekle birlikte develerin yürüyüşünden, demircilerin sistematik çekiç vuruşundan veya çamaşırcı kadınların tokmak seslerinden çıktığı görüşleri vardır. Bir çadırı orta direğinin ayakta tutması gibi, divan şiiirini ayakta tutan en büyük unsurun aruz olduğu düşünülür. Divan şiirinin ölçüsü aruz' dur.  Aruz, esas olarak hecelerin uzunluğu kısalığı temeline dayanan şiir ölçüsüdür. İlk kez Arap dilcisi İmam Halil bin Ahmed tarafından kullanıldı. Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden sonra medrese kültürü ile yetişen şairlerin Farsça’yı edebiyat dili olarak benimsemeleri, aruzun Türk edebiyatına da girmesine yolaçmıştır. Aruz ölçüsü, Arap, Türk, Fars, Afgan, Pakistan ve Hint edebiyatında kullanılmaktadır. 

Aruz ölçüsünde hece ölçüsündeki duraklar yoktur. Dizelerdeki hece sayıları eşit olmayabilir. Dize sonlarındaki heceler kısa da olsa uzun kabul edilir. Buna göre;

İmale; Çekme demektir. Aruz kalıbına uydurmak için kapalı heceye ihtiyaç duyulan yerlerde açık heceyi uzatarak okumaktır.
Zihaf; İmalenin tersidir. Kısma demektir. Uzun heceyi daha kısa sesle okumaktır. Yani kalıba uydurmak için, Arapça, Farsça sözcüklerdeki uzun heceleri kısa saymaktır.
Ulama; Bağlama, bağlayış anlamındadır.Sessiz harfle biten kelimeyi sesli harfle başlayan kelimeye bağlayarak okumaktır. Divan şiirinde en zok kullanılan ses unsurlarından birisidir. Ulama yapılan yerlerde ulanan sözcüklerdeki heceler, tek bir sözcükmüş gibi ayrılır. Bu duruma da vasl (ulama) denir.

Aruz hecelerin sayısını değil, şeklini esas alır. Aruzla yazılmış şiirlerde, her bir mısranın heceleri, diğer mısraların aynı hizadaki heceleriyle aynı açıklık(kısalık) ve kapalılık(uzunluk) noktasında birbirlerine denktir. Açık(kısa) hece ( . ) işaretiyle; kapalı(uzun) hece (-) işaretiyle gösterilir. Ayrıca med'li adı verilen, bir buçuk hece değerinde ( .- )işaretiyle gösterilen hece değeri de dört sesten oluşan heceler için kullanılır. Bu temel parçaların birleşmesinden 8 ana kalıp ortaya çıkmıştır:

1. fa'ûlün (fe'ûlün) (._ _)
2. fâ'ilün, fâ'ilât (_._)
3. mefâ'ilün (._._)
4. fâ'ilâtün (_._ _)
5. müstef'ilün (_ _._)
6. mef’ûlâtü (_ _ _ .)
7. müfâ'aletün (._.._)
8. mütefâ'ilün (.._._)

Her beyitte en az dördü bulunan bu parçalara tef'il, tef'ile ya da cüz adı verilir.